Mis(sed)diagnoses

Dr. James Webb, Dr. Maureen Neihart en Dr. Claire Hughes komen in april naar Nederland voor een congres. Ze gaan het hebben over

misdiagnoses, executieve functies en geluk. Natuurlijk wil ik daar bij zijn omdat het mij aan het hart gaat dat verkeerde diagnoses vaak onnodig veel leed veroorzaken. Creatief begaafde leerlingen hebben veelvuldig te maken met misdiagnoses zoals AD(H)D en/of autisme. Zij worden daarvoor vaak onterecht behandeld of krijgen onnodige medicatie. Ze belanden geregeld in het Speciaal Onderwijs met alle gevolgen van dien. Zo ging het althans bij mijn zoon.

Voordat mijn kind naar school ging, dacht ik een normaal, vrolijk, gezond, nieuwsgierig en onderzoekend kind te hebben. Deze aanname werd snel de kop in gedrukt toen hij in groep 1 zat. Op school konden ze niet met hem overweg door zijn clownesk en onaangepast gedrag. Er moest wel iets met hem of thuis aan de hand zijn. Hij kreeg labels zoals autisme, ADHD en dyslexie. De behandeling was simpel: We stoppen er een pilletje in. Helaas, het pilletje hielp niet. Van het reguliere onderwijs ging hij naar het Speciaal Onderwijs. Daar veranderde hij, in korte tijd, van een vrolijke spring in het veld in een dood vogeltje. Hij deed niets meer. De school verklaarde zich handelingsverlegen. "Zo jammer", zei de juf tegen mijn zoon "Je bent heel slim....maar je kunt of wilt het niet."

De DSM maakt er een individueel kindprobleem van

Diagnosticeren met behulp van de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) vinden we eigenlijk heel normaal. Want als het niet lukt op school, wordt door een diagnose te stellen, helder waarom het niet lukt. Met dit medische model wordt verondersteld dat menselijke problemen een neurologische-genetische basis hebben. Zij zien daarbij een belangrijke factor over het hoofd, namelijk de afstemming en wisselwerking tussen kind en volwassene. Dus tussen leerling en leraar.

Marcel van Herpen zegt terecht: 'Ontkoppelingen (uitval) worden versterkt door het diagnosemodel. Dat heeft kinderen gereduceerd tot een set gedragskenmerken. Kinderen zijn psychosociale wezens die zich gedragen afhankelijk van de context. Door het diagnosemodel is de context uit beeld verdwenen. Maar leren en ontwikkelen is altijd situatie en contextgebonden. Decontextualiseren leidt uiteindelijk tot depersonaliseren.'

Wanneer een kind onderzocht wordt, vullen leraren en ouders een vragenlijst in over het kind. Deze vragen gaan over het kindgedrag en niet over het leraargedrag of oudergedrag. Maar mis je daarmee al niet de helft van het verhaal?

Overeenkomsten ADHD, autisme en hoogbegaafdheid

In het beroemde boek 'Misdiagnosis and Dual Diagnoses of Gifted Children and Adult, laat James T. Webbe e.a. zien dat er veel overeenkomsten zijn tussen stoornissen zoals ADHD en autisme met hoogbegaafdheid. Wat ze bijvoorbeeld gemeen hebben is overprikkeling en intensiteit.

Deze overprikkeling en intensiteit kan volgens de Poolse psychiater Dabrowski voorkomen op 5 gebieden: op intellectueel gebied, op het gebied van de verbeelding, op emotioneel gebied, op psychomotorisch gebied en op zintuiglijk gebied. 

Het derde dat ze vaak gemeen hebben zijn problemen met executieve functies zoals plannen, organiseren, time-management, taakinitiatie en emotieregulering. Het zijn de functies in je brein die het mogelijk maken dat je rationele beslissingen neemt, impulsen beheerst en kunt focussen op wat belangrijk is.

Het vierde punt is de andere manier van denken en leren (creatief, associatief en top-down vanuit het geheel naar details, in plaats van bottom-up, dus stap voor stap van delen naar het geheel. Een vijfde overeenkomst is dat zij veelal visueel-ruimtelijk (beeldend) leren doordat de rechter hersenhelft dominant is.

Het onderwijssysteem

Als je kijkt naar het reguliere onderwijssysteem zijn dit allemaal zaken waar ze op scholen geen goed antwoord op hebben en waardoor een grote groep kinderen niet tot hun recht komt. Deze kinderen hebben namelijk last van de over volle klassen en bouwen hierdoor stress op (overprikkeling). Ze leren veelal visueel-ruimtelijk waardoor de voornamelijk auditief aangeboden leerstof niet beklijft. Ze hebben behoefte aan ander werk en ondervinden onbegrip ten aanzien van hun minder ontwikkelde executieve functies. Ze missen het nut van het stap voor stap moeten leren en hebben bijvoorbeeld zo veel energie dat de hele dag zitten in een klaslokaal ondoenlijk voor ze is. Hun gevoeligheid brengt met zich mee dat ze alles intenser voelen en ervaren en er direct doorheen prikken wanneer de leraar niet authentiek is of chagrijnig voor de klas staat door een nacht slecht slapen.

Volgens Webb e.a. worden er vaak misdiagnoses gesteld doordat er een gebrek is aan kennis over hoogbegaafdheid onder professionele hulpverleners in de gezondheidszorg. Ik wil hier mensen aan toevoegen die moeten oordelen over passend onderwijs en passende zorg voor kinderen: leraren, jeugdhulpverleners, leerplichtambtenaren en de politiek. Kennis over hoogbegaafdheid zorgt er voor dat je hen beter begrijpt en weet wat nodig is aan onderwijs- of zorgbehoeften. Het gaat niet zo zeer om hun hoge score op een intelligentietest maar meer om hun manier van zijn en begrip voor hun gevoeligheden. 

Om het nog ingewikkelder te maken is het ook nog eens mogelijk dat kinderen naast hun hoogbegaafdheid, een leer- of gedragsprobleem hebben. Ik vraag mij alleen af of je kinderen met al die dubbele diagnoses helpt. In de praktijk merk ik namelijk dat deze zogenaamde twice exceptionals, de kracht niet meer in zichzelf zoeken maar hun zwaktes toeschrijven aan de stoornis. 

Wat is wijsheid in deze?

Misschien moeten we de 'norm' loslaten over wat normaal en abnormaal is. Sommige kinderen hebben namelijk een regenboog aan leeftijden in zich. Gepersonaliseerd leren, rekening houden met verschillende leerstijlen, uitgaan van verschillende talenten, meer tijd en meer ruimte voor de eigenheid van het kind en een goede relatie zouden weleens de sleutels voor succes kunnen zijn. Hiermee doe je het meest recht aan de zijnswijze van alle kinderen.

Ik ben benieuwd wat er tijdens het congres gezegd gaat worden over geluk. Mogen, kunnen en willen zijn wie je bent, misschien is dat wel geluk.

Ingrid Verkuil.

Je kunt mij volgen op Facebook:

1. Mogen zijn wie je bent, dat is geluk

2. Gaaf Kind

3. De Reis van Pippi Langkous

Voor meer informatie over mijn boek verwijs ik je naar mijn website: www.gaafkind.nl